Een leesbare, zakelijke tekst schrijven, is hetzelfde als wiskunde sommetjes maken. Je moet gewoon een aantal regeltjes toepassen. Dat heeft niets te maken met inspiratie of creativiteit. Dus er gloort licht voor alle dyslectische designers, programmeurs, advocaten en ambtenaren.
Je hoeft een waterpas niet natuurkundig te analyseren om een schilderij recht op te hangen.
ZO HOUD JE JOUW TEKSTEN LEESBAAR
#1: Varieer zinslengte
Je tekst leest luchtiger als je de lengte van de opeenvolgende zinnen afwisselt. Echt waar. Zo kun je ingewikkelde materie toch leesbaar houden. Probeer daarbij per zin niet meer dan 14 woorden te gebruiken. Bijkomend voordeel: die korte zinnen verlagen de moeilijkheidsgraad van de hele tekst.
#2: Kort = Beter
Dat geldt voor zinnen maar zeker ook voor woorden. In het onderwijs hebben ze al in 1977 een formule bedacht voor de leesbaarheid van teksten. In die formule tellen twee eenheden: het gemiddeld aantal woorden per zin en de gemiddelde lengte van de woorden. En bedenk dat woorden met veel lettergrepen niet alleen lastig zijn voor kinderen. Volwassenen kunnen dan wel meer lettergrepen verwerken. Korter is voor hen toch ook echt makkelijker. Benieuwd naar het niveau van jouw tekst? Daar is een handige online online tool voor.
#3: Varieer zinsopbouw
De Nederlandse taal is buigzaam. Je kunt het onderwerp, meewerkend en/of lijdend voorwerp, bepalingen en andere bouwstenen van een zin bijna straffeloos van volgorde verwisselen. Kijk maar hoe dat werk met een eenvoudig zinnetje (zie kader rechts). Er zit een hele lichte accentverschuiving in de varianten, maar de betekenis van de tekst blijft nagenoeg ongewijzigd. Dit geeft een auteur de ruimte om de volgende zin anders op te bouwen.
“De storm loeit hard langs de huizen vandaag.”
“Vandaag loeit de storm hard langs de huizen.”
“De storm loeit vandaag hard langs de huizen.”
“Langs de huizen loeit de storm hard vandaag.”
“Langs de huizen loeit vandaag de storm hard.”
Schrijven is methodischer dan je denkt.
#4: Zet dingen die bij elkaar horen zo dicht mogelijk bij elkaar
Als je delen uit elkaar plaatst die grammaticaal bij elkaar horen, wordt je zin moeilijker. Dat kunnen zinnen zijn, maar ook delen van werkwoorden. Waarom? De hersenen van de lezer krijgen in het begin van de zin een deel van een puzzel om te onthouden. Vervolgens moet hij of zij de rest van de zin lezen en krijgt daarna pas de rest van de puzzel. Taalkundig is het niet fout, maar hat vraagt meer hersencapacitiet dan strikt noodzakelijk. Dit heten tangconstructies. Niet doen, zou ik voorstellen. Tenzij je onbegrepen wilt blijven natuurlijk.
Bijzin
COMPLEX: De rechter heeft, nadat hij alle dossiers goed heeft doorgenomen en de belangen afgewogen, bepaald dat de verdachte vrijuit gaat.
EENVOUDIG: De rechter heeft bepaald dat de verdachte vrijuit gaat, nadat hij alle dossiers goed heeft doorgenomen en de belangen afgewogen.
Werkwoord
COMPLEX: Ze hebben samen, op veel verschillende projecten en in verschillende gezagsverhoudingen gewerkt.
EENVOUDIG: Ze hebben samengewerkt op veel verschillende projecten en in verschillende gezagsverhoudingen.
Doe als beeldhouwer. Hak net zolang weg totdat alleen je beeld overblijft.
# 5: Jargon
Alleen onder elkaar. Vaktermen maken elke tekst droog. Daarbij is het voor sommige lezers hetzelfde als geheimschrift. Het is echt een misvatting dat de lezer denkt: ‘Ah die weet van de hoed en de rand’. Jargon is voor veel auteurs helaas vaak wel de kortste route naar een puntige tekst. Bedenk bij een vakterm altijd of jouw lezer deze kent. Bij twijfel siert het elke auteur om moeite te steken in een uitleg.
#6: Lange intro’s
Hoe langer de aanloop is naar dat je ‘pointe’ des te meer mensen af zullen haken. Het kan raadzaam zijn om maar direct met de deur in huis te vallen. Als je een stevig punt hebt, zullen de meeste mensen doorlezen. Het is ook direct duidelijk hoe de tekst is opgebouwd. Je maakt een punt en legt daarna uit hoe je tot dat punt gekomen bent. Duidelijk toch?
#7: Wel beeldspraak, geen abstracties
Goed gekozen beelden blijven plakken in het brein van de lezer. Ze roepen emotie op. Dat maakt het verhaal prettig om te lezen, verrassend als het goed is en het delen waard. Abstracte begrippen daarentegen maken de tekst ingewikkelder. Abstractie is het weglaten van niet-essentiële informatie. Je kunt het niet vastpakken, bekijken, proeven. Dat klinkt aantrekkelijk voor een schrijver met weinig tijd en ruimte maar er schuilt een gevaar. De lezer heeft een extra vermogen nodig om de tekst te doorgronden: het abstractievermogen. Logisch dat de tekst makkelijker wordt als je het houdt bij concrete spullen.
#8: Streep
Daar kan ik kort over zijn. Strepen én schrappen. Ben je niet tevreden over een passage? Wees dan moedig. Verwijder de hele passage en begin gewoon opnieuw. net zo lang tot de kern overblijft.
#9 Schrijf als wiskundige
Goeie auteurs maken voor elke tekst een plan. Wat is het doel van de tekst? Wat is de lijn van argumenteren? Wanneer emotie, wanneer ratio? En welke voorbeelden passen daar goed bij? En hoe wordt het verhaal rond? Ze zetten vervolgens de indeling om in concrete kopjes en de helft van hun tekst is al geschreven. Uiteindelijk zal de tekst zo beter te volgen zijn voor de lezer. Bijkomend voordeel: je zal minder snel verzanden in oeverloze uitwijdingen en Tante Betje intro’s (geouwehoer).
Wil je weten wat het leesniveau van jouw tekst is?
Test je tekst >